Slaap-waakritme stoornissen zijn slaapproblemen die ontstaan wanneer het interne ritme van slapen en waken van een persoon wordt verstoord. Deze stoornissen worden officieel aangeduid als circadiane ritmestoornissen (CRSD), wat betekent dat ze verband houden met het biologische dag-nacht ritme van het lichaam.
Circadiaans Ritme
Een circadiaans ritme is een biologisch proces dat ongeveer 24 uur duurt (Latijn: “circa” = ongeveer, “dies” = dag). Dit ritme wordt ook wel het dag-nacht ritme genoemd. Circadiane ritmes regelen verschillende lichaamsprocessen, zoals de lichaamstemperatuur, hormoonproductie, celgroei, bloeddruk en onze biologische klok.
Verschillende Stoornissen van het Slaap-Waakritme
Er zijn verschillende slaapstoornissen die ontstaan door een verstoring van de interne biologische klok. Sommige van deze stoornissen zijn tijdelijk, terwijl andere chronisch van aard zijn.
Jetlag Syndroom
Een veelvoorkomende tijdelijke circadiane ritmestoornis is het jetlag syndroom. Dit treedt op wanneer iemands interne klok niet meer synchroon loopt met de lokale tijd. Het komt vaak voor bij langeafstandsvluchten die meerdere tijdzones doorkruisen.
Slaapstoornis door Ploegendienst
Bij het ploegendienst syndroom, ook wel Shift Work Sleep Disorder (SWSD) genoemd, komt de biologische klok van iemand niet overeen met de werkuren. De persoon werkt op momenten dat het lichaam normaal gesproken zou rusten, en probeert te slapen terwijl het lichaam actief is. Vooral bij banen met wisselende diensten kan het lichaam moeite hebben zich aan het werkschema aan te passen. Dit probleem komt vooral voor bij oudere werknemers, die vaker moeite hebben om zich aan te passen aan de veranderingen.
Mensen die nachtdiensten of vroege ochtenddiensten werken, slapen gemiddeld 1 tot 4 uur minder per nacht, en de slaapkwaliteit is vaak slechter. Hierdoor voelen ze zich niet goed uitgerust en kunnen ze slechter presteren op het werk, met een verhoogd risico op ongevallen.
Deze slaapstoornis houdt meestal aan zolang iemand ploegendienst werkt. Wanneer men weer reguliere werktijden heeft, verdwijnen de symptomen vaak, maar bij sommige mensen kunnen de klachten aanhouden, zelfs na het stoppen met ploegendienst. De ernst en duur van het probleem kunnen per persoon verschillen.
Vertraagd Slaapfasesyndroom (Delayed Sleep Phase Syndrome)
Mensen met het vertraagd slaapfasesyndroom hebben moeite om op een normaal tijdstip in slaap te vallen. Ze gaan pas laat in de nacht of vroeg in de ochtend naar bed. Hoewel zij vaak denken dat ze weinig slapen, blijkt uit onderzoek dat ze wel op een vast tijdstip in slaap vallen. Het probleem ontstaat wanneer ze vroeg moeten opstaan, terwijl hun lichaam nog in diepe slaap verkeert, wat leidt tot slaperigheid en vermoeidheid overdag.
Dit syndroom kan op elke leeftijd voorkomen, maar komt vaak voor tijdens de puberteit of adolescentie. Ongeveer 7% tot 16% van jongvolwassenen ervaart dit. Bepaalde levensstijlen, zoals het studentenleven, kunnen het ontstaan van DSPS bevorderen. Vermoeidheid overdag kan ook een andere slaapstoornis aanduiden, zoals narcolepsie of slapeloosheid.
Vervroegd Slaapfasesyndroom (Advanced Sleep Phase Syndrome)
Het vervroegd slaapfasesyndroom (ASPS) is het tegenovergestelde van het vertraagd slaapfasesyndroom. Mensen met ASPS vallen enkele uren voor hun bedtijd in slaap en worden ook eerder wakker dan de meeste mensen. Ze gaan vaak tussen 18:00 en 21:00 uur naar bed, omdat ze dan al erg moe zijn. Dit betekent dat ze tussen 2:00 en 5:00 uur ’s nachts wakker worden. Het slaapritme zelf is normaal, maar het tijdstip is vervroegd.
ASPS komt minder vaak voor, maar komt vaker voor bij ouderen of mensen die lijden aan depressies. In sommige gevallen speelt erfelijkheid een rol. Mensen met ASPS kunnen problemen ervaren wanneer ze hun eigen slaapritme niet kunnen aanhouden, vooral als ze verplicht zijn om later op de dag iets te doen. Dit leidt tot slaaptekort.
Onregelmatig Slaap-Waak Ritme (Irregular Sleep-Wake Type)
Het onregelmatige slaap-waak ritme is een slaapstoornis waarbij het slaapritme van een persoon volledig versnipperd is. Mensen met deze aandoening voelen zich vaak slaperig overdag en doen vaak dutjes. ’s Nachts hebben ze echter last van slapeloosheid en liggen vaak wakker. Deze stoornis vertoont veel overeenkomsten met het slaappatroon van een baby, waarbij het slaap- en waakritme geen structuur heeft.
Free Running Ritme (Free Running Type)
Het free-running circadiane ritme syndroom, voorheen bekend als het non-24-uurs slaap-waak syndroom, wordt ook wel het “hypernychthemeral syndroom” genoemd. Dit ritme duurt langer dan 24 uur (25-27 uur), waardoor de slaaptijd en ontwaking steeds verschuiven. Mensen met deze aandoening hebben een verstoord slaapritme dat niet goed wordt gereguleerd door de dagelijkse cyclus van licht en donker, wat vooral bij blinden voorkomt.
Andere Circadiane Ritmestoornissen
Soms kunnen slaapproblemen veroorzaakt worden door een verstoring van de biologische klok door factoren zoals drugsgebruik of andere lichamelijke aandoeningen.